WYDANIE KOLEKCJONERSKIE Z AUDIOBOOKIEM INTERPRETACJI ZBIGNIEWA JANKOWSKIEGO

Tekst obecnego wydania oparty jest na pierwodruku z 1938 r., jednak uwzględnia poprawki wynikłe z porównania z rękopisem i maszynopisem. Najwierniejszą teraz wersję tekstu powieści – też w pisowni autora – prezentuje wydanie filologiczne i krytyczne w serii Biblioteka Pisarzy Kaszubskich, 5 (Instytut Kaszubski, 2010), w opracowaniu i z przypisami prof. J. Tredera.

Poprawiono zatem m.in. oczywiste błędy druku [poprawki podano we współczesnej pisowni użytej w tym wydaniu – przyp. red.], np. jaż – za: jż, zamkniãti – za: zaknjęti. Poza nimi najwięcej jest drobnych poprawek, np. literowych (np. dokùrczëc – za: dokuczec, roji – za: robji, Swiãtobór – za: Swiatobór, skrącysz – za: strącysz). Zostały też dodane czy zmienione wyrazy (np. z mòją karą – za: z karą, nôremnô walka – za: daremnô walka). W jednym miejscu imię Marta trzeba było zamienić na Marcjanna: „I płakała, i rãce załómiwała pòtcëwô Marcjanna” (pod koniec r. VII). W pierwodruku zabrakło – z winy autora przepisującego rękopis czy składającego książkę – również kilkunastu zdań, jak np.: „[…] jaż scygało, a czej jem rãką przëtkł do łosënë, tej tam jem wëmaklôł łobsczi gùz. Na pewno…” (2 strony dalej mowa o tym guzie!); „Tam Michôł zaczął trãbic: – Co spiéwô róg? Jak òprzestôł z trąbienim, tej mie do ùcha dobiegło, jakbë nichto z daleka wòłôł. Tak jô ùchwëcył Michała za rãkôw i mù wrzeszczôł do ùcha: – A nie czëlë we nick, Michale? – Jô nick nie czuł. Mòże to le sã tobie zdało. Ale zaczął trãbic do drëdżégò razu: – Co spiéwô róg? Jak jegò granié, òpùscywszë róg […]”

Włączenie brakujących wyrazów i fragmentów wydłużyło powieść niemal o stronę. Oczywiście, opuszczenia te nie są, jak widać z podanych przykładów, bez znaczenia dla treści, co niech zilustruje inny fragment: „[…] Z wietwi jął wòłac na mie łupk: – Chtëż jidze? Chtëż jidze? Tej jô sã z tegò ptôcha smiôc mùszôł, bòm wiedzôł, że òn tak wrzeszczi, bò sã bòji klészcza, chtëren mù na wieselé żôłądka pòżëcził. Bò piérwi òn sóm żódnégò ni miôł. Ale pò wieselu jegò białka gò namówiła, żebë nie òddôł. Za to òn terô wiedno w strachù sedzy i wòłô przez las: – Chtëż jidze? Chtëż jidze? [...]” – Bez przytoczenia tej nienotowanej poza tym anegdotki o łupku ‘sójka’ (Sychta notuje naśladowanie głosu: Zaprzãż wóz, pò sano uż, uż.) niezrozumiałe jest dalsze zdanie w powieści: „Tej jô gò ju wiãcy nie ùspòkôjôł. Wdzëk tobie! Czemùżes nie òddôł, czej jes wërãcził sobie!”. Z kolei wstawienie pominiętego w druku fragmentu rękopisu likwiduje błąd logiczno-składniowy w pierwodruku, np. „Widzysz falã w mòrzu. Czë wiész, ò jaczi ląd òna ùderzi? Widzysz gwiôzdë na niebie. Czë wiész, czemù jidą pò widomëch drogach, w jaczi gòdzënie sã zapôlëłë […]” W maszynopisie jest poprawna interpunkcja: „Taczé pòzwòlenié mają czile służków, kùczer, co waju wiózł, i pón sóm”, gdy błędna – i stąd niejasność – w pierwodruku: „Takji pozvolenjé mają kjile służkóv. Kuczer, co vaju vjozł i pon som”. Nierzadko wzmiankowane wyżej przeinaczenia literowe też mają poważne konsekwencje dla sensu wypowiedzi, np. „nôsëchszi nórcëk pòd krzama”, nie: nôcëchszi; „trôwa sã nie zdżinała pòd kòpëtama kòni”, nie zaś: zdżinãła!

W niektórych miejscach wprowadzono nieco inny podział na akapity. Nazwy własne zapisano zwykle w wersji aktualnej i wielką literą, np. Bôłtëcczé Mòrze, Knieja, Łebsczé Błota (i Błota) Mirochòwsczi Las, Wdzydzczé Jezoro, też Mszô Swiãto Zaktualizowano pisownię łączną i rozdzielną, np. dodóm, gdzerôz, rozdzielając m.in. pisownię partykuł nie, nié i ni z czasownikiem, np. nié tëlé, ni móm, odpowiednio też cząstki bë, np. czejbë, ale czë bë, to bë, wyrażeń przyimkowych typu na cëż, pò cëż, na pół, na wprost itp., ale łącznie kùreszce, pòkùńc, zeza, spòd (za: z pod). Zmodernizowano interpunkcję, np. usunięto przecinek przed jak w porównaniach, np. nodżi pod se jak krôwc. Przestawiono przecinek przed wołaczem i często w typie: tak że na: tak, że.

Słowniczek kaszubsko-polski autora, przygotowany ostatecznie w 1938 r. (zapewne przez A. Bukowskiego?), został tu poprawiony i uzupełniony na podstawie tekstu powieści i rękopisu autora. Okazuje się on dziś potrzebny nawet czytelnikowi Kaszubie. Ponadto obecne w powieści teksty poetyckie porównano z ich zapisem w tomiku (wydanym przez L. Roppla): A. Majkowski, Wiersze i frantówci (Gdynia 1957), mianowicie tu z tytułami: Głos nocë i Moja odpowiedź, Do pana osamętónégo przez Czernika i sprzedającégo zemię, Spiewa Czernika i Co spiéwô róg?; przy ostatnim jest informacja o druku w 1930 r.

Nowością obecnego wydania – w porównaniu z edycją z 2005 r. w opracowaniu prof. Tredera– jest dalej idąca normalizacja języka tej powieści, dyktowana przede wszystkim wagą tego utworu w szkolnej edukacji, w tym zwłaszcza edukacji językowej, i nieustającej ciągle pracy nad kształtowaniem ogólnej kaszubszczyzny wykonana przez prof. Marka Cybulskiego z pomocą Bogumiły Cirockiej.

W konsekwencji dokonanych zmian kunsztowny język właściwy jedynie tej prozie staje się niewątpliwie bliższy nie tylko większości obecnie żywych jeszcze odmian mówionych kaszubszczyzny, ale również współczesnej normie kaszubszczyzny literackiej, a samo czytanie powieści powinno być teraz jeszcze większą przyjemnością, a jej rozumienie łatwiejsze i głębsze.