Epopeja kaszubska; powieść uznawana za najwybitniejszą pozycję literatury kaszubskiej. Dzieło życia Aleksandra Majkowskiego, kaszubskiego społecznika, lekarza i literata. Powieść została opublikowana w literackiej kaszubszczyźnie w 1938 r.; jej tłumaczenia na literacką polszczyznę dokonał w latach 60. Lecha Bądkowski. Opowiadana historia dzieje się pod koniec XIX w., w czasach zaboru pruskiego i ukazuje Kaszuby jako krainę niesamowitą i pełną magii. 

Kaszubska recenzja książki opublikowana w "Pomeranii" 12/2012

Czej drëszka mie przekôza anielską wersjã Żëcégò i przigòdów Remùsa, jô sã zarô wzął za ji czëtanié, i ni mógł ji òdłożëc, jaż jô miôł jã czësto skùńczoné. Na wersjô romana Aleksandra Majkòwsczégò òsta wëdónô przez Kaszëbsczi Institut w 2008 rokù i je rezultatã robòtë dwùch tłomaczków: Blanche Krbechek i Katarzënë Gawlik-Luiken, chòc z wôżną pòmòcą ze stronë Stanisława Frimarka. Wëdóny pòd anielsczim titlã Life and Adventures of Remus, nen tłomaczënk je nôslédną wersją ti nôwôżniészi pòzycji kaszëbsczi lëteraturë.

Òkróm Remùsa, Blanche i Stach mają téż pôrã jinëch ksążków przełożoné na anielsczi (recenzja tłomaczeniô zbioru òpòwiôstków Annë Łajming Czterolistna koniczyna je przistãpnô na: http://jurk.kaszubia.com/?page_id=250). Òbòje przełóżcowie mają starã ò to, bë przëbliżëc naszą lëteraturã anielskòjãzëcznym czëtińcóm; òsoblëwie tim, co są z pòchòdzeniô Kaszëbama. Tak że Blanche i Stachòwi nôleżą sã pòdzãkòwania nié blós za tłomaczenié Remùsa, ale téż za jiné przełożënczi kaszëbsczi pismieniznë.

Nim sã pòdzelã òdczëcama pò lekturze ksążczi, mùszã pòdsztrichnąc, że bëło to mòje pierszé czëtanié Remùsã. To je dosc wôżnô infòrmacjô, dlôte że skòrno jô nie znôł òriginału, mòje wrażenia ò tim romanie Majkòwsczégò pòchòdzą prosto z przeczëtaniô ti wersji. Rozmieje sã, òriginalną, kaszëbskòjãzëczną wersjã ksążczi téż móm przeczëtóné, le pôrã miesądzów pòzdzy. Mëszlã, że nie bëłobë ùtczëwò wëmądrzac sã na temã tłomaczënkù Remùsa bez znajomòscë òriginału.

Nót je zacząc òd tegò, że aùtoróm anielsczi wersje dało sã dosc skùtkòwno pòradzëc z tim cãżczim do przełożeniô tekstã. Majkòwsczi baro dokładno òpisëje bënowé przeżëca swòjich bòhatérów i przełóżcóm nie je letkò taczi tekst tłomaczëc.  Òd gramaticzny i stilisticzny stronë tekst sã baro fëjn czëtô i je zrozmiałi. Pôrã „lëterówków” i pòminiãtëch céchów interpùnkcyjnëch, jaczé móm nalazłé, to je barżi wina editorów niżlë tłomaczów. Mòje pòzdniészé czëtanié kaszëbsczi wersji Remùsa pòcwierdzëło wiernotã anielsczégò tłomaczënkù z jegò òriginalną wersją (chòc kaszëbskô wersjô do mie ò wiele barżi przemôwiô). Przełóżcowie nawetka zadbelë ò aùtenticznosc czasową i ùżëlë anielszcziznë z pòczątkù XX wiekù. Ti dbałoce mòże wierã téż przëpisac ùżëcé starszi fòrmë jistnika Kashubes (Kaszëbi), miast ju òd dôwna ùstalony fòrmë Kashubs (bez „e”), jakną jidze pòtkac w przetłomaczonëch na anielsczi dokôzach prof. Bòrziszkòwsczégò, prof. Òbracht-Prondzyńsczégò czë aùtorów z USA i Kanadë.

Wôrt szczególnégò pòdsztrichniãcô je téż kùńszt, z jaczim aùtorzë tłomaczeniô pòradzëlë so z wiérztowónyma ùriwkama ksążczi. Przë bezpòstrzédnym òdnoszenim do òriginalnégò znaczeniô przekazu, dało jima sã ùłożëc sztrofë, chtërne w całoscë zachòwałë dostojnotã kaszëbsczégò òriginału.

Nôwiãkszą bòlączką anielsczi wersji Remùsa nie je kwalitet samégò tłomaczënkù, le decyzjô, bë ùżëc pòlsczi wersji tekstu jakno jegò spòdlé. Jô rozmiejã, że niepòchòdzącô z Kaszëb Katarzëna mia słabszą znajemnotã kaszëbsczégò jãzëka i lżi ji bëło przekładac z pòlsczégò (chòc òriginalnô wersjô bëła téż kąsk ùżëtô), równak tłomaczenié z òriginału wiedno daje bëlniészi efekt, niżlë òpieranié sã na zdroju drëdżi generacji. Ale z tim to bë jesz szło, kò pòlskô wersjô Remùsa je pò prôwdze baro dobrô. Jiwer je w czim jinym. Aùtorzë anielsczi wersje ti kaszëbsczi epòpeje w przëjãtim przez se mòdle òstawilë nazwë geògraficzné i miona pòstacë w jich słowiańsczi fòrmie... le nié kaszëbsczi, a pòlsczi (sic!). Jak sami tłomacze mają to w przedmòwie wëjasnioné, kaszëbsczi pisënk nôzwësków òstôł zachòwóny blós dlô nôwôżniészich herojów. Reszta (nôzwëska jinëch bòhatérów, a téż pòzwë gardów i wsów) ju je pò pòlskù. Chòc Majkòwsczi sóm ùżiwô słowa pòlsczégò Pùstkòwié na Pùstczi, czëtińc mòże sã téż (zmiłkòwò) wëwiedzec ò Gryfie, Godach, kolędnikach, sołtysie, Smętku (miast ò Grifie, Gòdach, Gwiôzdce, szôłtësu, Smãtkù) itd. Na kùńcu ksążczi je słowôrzk (Glossary), jidze w nim nalezc lëstã z nyma słowama, le czëtińcóm je cãżkò rozsądzëwac (z pôrã wëjimkama), chtërne słowa sã pòlsczé, a chtërne kaszëbsczé. I tak na jedny stronie słowôrzka mómë kaszëbską mùcã i pòlsczi przednówek. Òb czas czej ùżëcé pòlsczich mionów geògraficznëch mòże bëc sznërgą dlô czëtińców i jima pòmòc „w nalezenim tëch môlów na geògrafny kôrce” (przedmòwa), reszta bë doch mùsza bëc òstawionô pò kaszëbskù abò przełożonô na anielsczi. Ùczenié anielskòjãzëcznëch czëtińców pòlsczich słowów przë leżnoscë tłomaczeniô kaszëbsczégò tekstu je dosc òsoblëwą ùdbą, chtërna mòże zdostac z turu czëtińców. Tak jak zjakòsóny béł mój drëch, chtërnégò starkòwie wëjachelë z Kaszëb do Americzi na zaczątkù XX wiekù i chtëren pò przeczëtanim anielsczi wersji Remùsa chcôł sã pòpisac nowò naùczonyma kaszëbsczima słowama. Tej òn sã mie pëtô, czë móm strach kolędników i czë lëdóm pierniki. Béł baro zadzëwòwóny, jak jô mù òdrzekł, że to są pòlsczé, a nié kaszëbsczé słowa.

Równak Kaszëbi mùszą bëc baro wdzãczny za robòtã Blanche Krbechek, Katarzënë Gawlik-Luiken i Stacha Frimarka; òsoblëwie, że to nie bëło letczé dzejanié. Mòże téż bez nieùbëtkù zachãcywac anielskòjãzëcznëch czëtińców do sygniãcégò pò tã piãkną pòzycjã. Kaszëbizna na tim na gwës zwëskô, a żlë wicy czëtińców jã kùpi, tej mòże doczekómë sã wznowieniô? Chto wié, mòże z kaszëbsczima geògrafnyma pòzwama i kaszëbsczim słowôrzkã na kùńcu?

Blanche, Katarzëna, Stach – bëlnô robòta!

Hinzów Jurk