Zarys etnografii Kaszub to uwspółcześnione wydanie dwóch ważnych prac przedwojennych etnografów – Friedricha Lorentza i Adama Fischera, które opublikowane zostały w 1934 roku przez Instytut Bałtycki z Poznania w pracy zbiorowej Kaszubi. Kultura ludowa i język. Najobszerniejszy z zamieszczonych tam artykułów – Zarys etnografii kaszubskiej Lorentza – do dziś jest jedną z najwartościowszych prac prezentujących kulturę ludową Kaszubów z okresu przed wielkimi zmianami, które przyniosła II wojna światowa. Zestawiona z nią praca prof. Adama Fischera Kaszubi na tle etnografii polski – studium porównawcze ma diametralnie inny charakter. Jej celem było nie tyle uzupełnienie pracy Lorentza, co zgodne z ówczesną linią polityczną przedstawienie kaszubskiej kultury w polskim kontekście i uwypuklenie jej związków z kulturą ludową innych regionów kraju. W publikacji Kaszubi. Kultura ludowa i język trzeci, ostatni z artykułów, stanowiła praca językoznawcy prof. Tadeusza Lehra-Spławińskiego O narzeczach Słowian Nadbałtyckich. Przez ponad 80 lat, które upłynęły od czasu jej przygotowania, nauka o języku Kaszubów dokonała znacznych postępów i postawione przez autora tezy oraz wnioski nie wytrzymały próby czasu. Z tego też powodu nie zamieszczamy jej w tej publikacji.

Spis treści

Od wydawcy 9

Friedrich Lorentz

Część I. Zarys etnografii kaszubskiej

Wstęp. Ludność i język 19

Zasięg. Nazwa. Grupy etniczne 19

Formy językowe 22

Wpływ języka kulturalnego na język ludowy 25

Wpływ języka urzędowego na język ludowy 28

Inne wpływy 30

Próby stworzenia języka literackiego 31

Kultura materialna 37

Rolnictwo 37

Rybołówstwo 43

Przemysł domowy i rzemiosło 50

Odzież 57

Budownictwo 69

Sprzęty 80

Sztuka ludowa 84

Pożywienie 89

Kultura społeczna 95

Życie rodzinne 95

Śmierć i pogrzeb 107

Życie towarzyskie 109

Gry i zabawy 111

Rok obrzędowy 113

Kultura duchowa 129

Wyobrażenia ludowe o przyrodzie 129

Wiara w siły nadprzyrodzone w człowieku 136

Wiara w istoty nadprzyrodzone 148

Życie pośmiertne 156

Literatura i muzyka ludowa 159

Literatura piękna kaszubska 179

Zakończenie. Kultura kaszubska i polska 187

Literatura 193

Adam Fischer

Część II. Kaszubi na tle etnografii polski – studium porównawcze

Studium porównawcze. Wstęp 197

Grupy etniczne 197

Kultura materialna 201

Rybołówstwo 201

Łowiectwo 206

Hodowla zwierząt domowych 207

Uprawa roli 209

Przygotowywanie pożywienia 212

Obróbka surowców 214

Odzież 218

Budownictwo 221

Kształt osad 226

Sprzęty domowe 226

Transport i komunikacja 229

Kultura społeczna 235

Obrzędy narodzinowe 235

Obrzędy weselne 238

Obrzędy pogrzebowe 243

Życie towarzyskie 249

Zwyczaje domowe i gospodarskie 250

Zwyczaje doroczne 257

Prawo ludowe 272

Kultura duchowa 277

Wiara w duchy 277

Czary 285

Lecznictwo ludowe 287

Przyroda 291

Opowieści 297

Pieśni 301

Przysłowia i zagadki 308

Widowiska dramatyczne 311

Sztuka ludowa 312

Muzyka 316

Zakończenie 323

Zainteresowanie kaszubszczyzną w polsce 323

Literatura 327