W NUMERZE:

2 Od redaktora

3 Z dwutygodnika „Kaszëbë”

4 Z drugiej ręki

6 ODCHODZĄ ŚWIADKOWIE HISTORII Marek Adamkowicz

8 ROK 1939 W WEJHEROWIE Bogusław Breza

12 LEPI BËŁO STRZÉLNĄC W SEBIE JAK W NIEMCA… Z Aùgùstinã Kòwalewsczim gôdô Eùgeniusz Prëczkòwsczi

14 DELË FARWË KASZËBIZNIE red.

15 LNIANA SUKNIA STAROŻYTNEGO OFIARNIKA (CZĘŚĆ 3) Jacek Borkowicz

17 QASEVET, SOSTRA PÒMERANIE (DZÉL 1) Łukôsz Zołtkòwsczi

21 TO JEST CHOLERNIE CIĘŻKA PRACA Z Jerzym Jeszkem rozmawia Magdalena Kropidłowska

23 JAK TO WËZDRZI W SZPANII? Dariusz Majkòwsczi

25 HISTORIA, JĘZYK I FUTBOL Martyna Zienkiewicz

27 BÙDOWAC SWIAT NA BÒGÙ Jan Perszon

29 BLIZA, CO MËRGÔ MÙZYCZNYM SZËKÃ Ana Glëszczëńskô, Grégór Renusz

30 ÒBJACHÔŁ SWIAT, ALE SWÒJE WCYG KÒCHÔ Sławòmir Klôsa, Tomôsz Ùrbańsczi

31 DZYWNO NAD DZYWNĄ Artur Jablońsczi

33 ÙCZBA 14. GERMANIZMË Róman Drzéżdżón, Danuta Pioch

I–VIII Najô Ùczba

35 NA SZLAKU WSPOMNIEŃ Marta Szagżdowicz

36 JANÓW DWÙCH (DZÉL 2) Róman Jan Drzéżdżón

38 LATOS WE WIELU Grégór J. Schramke

41 WESELE ŻUŁAWSKIE Z XVII WIEKU

42 JASTARNIAŃSKIE RODY RYBACKIE Ryszard Struck

42 DËNICA Ë MIELÔK

43 SWOJE POKOCHAJCIE

44 ZAPOMNIANY ARTYSTA Tomasz Rembalski

46 ZNÓWKIŚ DOJRZAŁY JARZĘBINY… Maria Pająkowska-Kensik

46 JIDZIE JESIAŃ! Zyta Wejer

47 Działo się we wrześniu

47 WKRÓTCE NOWE PUBLIKACJE Lucyna Radzimińska

48 TUCHOLA LEGENDARNA I KASZUBSKO-POMORSKA Kazimierz Ostrowski

48 TËCHÒLA – LEGENDARNÔ I KASZËBSKÔ-PÒMÒRSKÔ Tłom. Jiwóna Makùrôt

50 Lektury

54 STAC SÃ SWIÔDKAMA Dariusz Majkòwsczi

55 Klëka

62 DOBRE PRAKTYKI

63 ZAWSZE KASZUBSKA Teresa Juńska-Subocz

64 NA MARSA! Ana Glëszczëńskô

65 NOC NAJBARDZIEJ PUSTA Tomasz Żuroch-Piechowski

66 WIÉRZTË. WÒJNA

67 ZEZA BRZËCHA. JÔDA NA LÔDÃ Tómk Fópka

68 PËLCKÒWSCZÉ NÓTË Rómk Drzéżdżónk



Ùmarł człowiek,

Òbrôz i szlachòta Bòga…

Wstôł ùrzas

Tak opisuje wojnę i jej okrucieństwo kaszubski poeta Jan Rompski, który sam przeszedł piekło obozu w Stutthofie. Strach, o jakim pisze w cytowanym wierszu „W smrok”, zna z autopsji coraz mniej osób.

W sierpniu pożegnaliśmy ostatniego obrońcę Westerplatte majora Ignacego Skowrona oraz ostatnią pracownicę Poczty Polskiej w Gdańsku Małgorzatę Sadowską. Wielu bohaterów cyklu „Wòjnowi Kaszëbi”, którzy pomagają nam przechować pamięć o czasach okupacji, niestety nie doczekało chwili, kiedy ich wspomnienia ukazały się w „Pomeranii”. A bez nich może nam grozić zapomnienie oczywistej prawdy, że „wojna jest zła”.

Młodzi ludzie, którzy znają ten czas z hollywoodzkich filmów lub rekonstrukcji historycznych, czasami widzą w wojnie jedynie romantyczny okres pełen odważnych i prawie niezniszczalnych bohaterów. Natomiast świadkowie tych tragicznych wydarzeń pamiętają przede wszystkim niewyobrażalne cierpienia swoje i bliskich. „Wòjnowi Kaszëba” z tego numeru „Pomeranii” Augustyn Kowalewski, który przez 2,5 roku ukrywał się w lesie przed Niemcami, jest przekonany, że to, co się działo podczas wojny, „nie je do òpòwiedzeniô młodim lëdzóm”. Mamy jednak nadzieję, że wspomnienia tych, którzy jak pan Augustyn widzieli zło tego czasu na własne oczy, pomogą zapobiegać wojnom w przyszłości.

Ostatnia (oby!) wojna światowa była też wielkim ciosem dla naszej pomorskiej inteligencji. 22 sierpnia obchodziliśmy 100. rocznicę zjazdu założycielskiego Towarzystwa Młodokaszubów. Wielu jego członków i sympatyków wspominaliśmy w Piaśnicy, Szpęgawsku czy Stutthofie, gdzie zginęli z rąk hitlerowców. Pamiętajmy o nich i wszystkich ofiarach II wojny światowej.